فرزانگان

ضمایر

ضمیرها کلماتی هستند که جانشین اسم می شوند.بنابراین اولاً جزء طبقه اسم ها هستند ثانیاً بسیاری از نقش های اسم را می پذیرند.

نکته: اسم که ضمیر جانشین آن می شود مرجع ضمیر گفته می شود. یافتن مرجع ضمیر مهم است.

انواع ضمیر:1-ضمیرهای منفصل (جدا) 2- ضمیرهای متصل (پیوسته)

ضمیرهای منفصل به دو دسته تقسیم می شوند:

الف: ضمیرهای منفصل (جدا) مرفوعی ب: ضمیرهای منفصل(جدا) منصوبی یا مرفوعی

ضمیرهای متصل (پیوسته) به دو دسته تقسیم می شوند:

الف: ضمیرهای متصل مرفوعی (فاعلی)

ب: ضمیرهای متصل منصوبی، مجروری(متصل به اسم و فعل و حرف)

ضمیرهای منفصل مرفوعی عبارتند از:

1- هو 2- هما 3- هم 4- هی 5- هما 6-هُنَّ 7- انتَ 8- انتما 9- انتم 10- انتِ 11- انتما 12- اَنتنَّ 13- انا 14- نحن

چرا به این ضمیر منفصل مرفوعی می گوییم؟

منفصل هستند به این دلیل که به هیچ کلمه ای نمی چسبند و به صورت منفصل به کار می روند و به کار می روند و به این دلیل مرفوعی گفته می شوند که معمولاً نقش مبتدا دارند و می دانیم که هر مبتدایی مرفوع است.

ضمیرهای منفصل منصوبی کدامند؟

ا- اِیّاه-او را 8-اِیّاکما-شما را

2-اِیّاهما- آن دو را 9-اِیّاکم-شما را

3-اِیّاهم-آنان را 10-اِیاکِ-تو را

4-اِیّاها-او را 11-اِیّاکما-شما را

5-اِیّاهما-آن دو را 12-اِیّاکُنَّ-شما را

6-اِیّاهُنّ-آنان را 13-اِیّای-من را

7-اِیّاکَ-تو را 14-اِیّانا-ما را

این ضمیرها چون به طور منفصل و جدا به کار می روند و همیشه نقش مفعول دارند به ضمیرهای منفصل منصوبی یا (مفعولی )معروفند.

نکته: این ضمیرها اگر اول جمله بیایند هنگام ترجمه قبل از آنها از کلمه (تنها) یا (فقط) استفاده می کنیم..

ضمایر متصل:

ضمیر متصل همان طور که گفتیم دو دسته هستند:

1-ضمیرهای متصل مرفوعی یا (فاعلی)

این ضمیرها فقط به فعل می چسبند و وقتی به فعل بچسبند نقش فاعل جمله را دارند و چون هر فاعلی مرفوع است. آن ها را ضمیرهای متصل مرفوعی می نامیم.

نکته1 : ضمیرهای متصل مرفوعی در فعل ماضی در 12 صیغه وجود دارد و تنها صیغه های شماره 1 و چهار ضمیر متصل مرفوعی به آنها نمی چسبند.

نکته2: در چهاره صیغه فعل مضارع در 9 صیغۀ آن فاعل همیشه ضمیر متصل فاعلی است به عبارت دیگر در 9 صیغه ضمیر متصل فاعلی داریم(فقط در صیغه های 1-4-7-13-14 ضمیر متصل فاعلی نداریم).

نکته3:در شش صیغۀ امر مخاطب فقط صیغۀ اول ضمیر متصل فاعلی وجود ندارد. یعنی در پنج صیغه فاعل همان ضمیر متصل فاعلی است.

نتیجه: تعداد ضمیرهای متصل مرفوعی یا فاعلی به روی هم 11تا است که عبارتند از

(ا- و- نَ – تَ – تُما- تُم- تِ- تُنَّ-تُ- نا- ی) و همه آنها در کلمه(ناتوانی) فارسی جمع شده اند.

2-ضمیرهای متصل به هر سه نوع کلمه (منصوبی- مجروری)

1)ه- ﻪ 4)ها 7)کَ 10)کِ 13)ی

2)هما 5-هما 8-کُما 11)کما 14)نا

3)هم 6-هنَّ 9)کُم 12)کُنَّ

نکته1: این ضمیرها هرگاه به فعل بچسبند منصوبی هستند. برای این که نقش مفعول می گیرند و می دانیم که مفعول همیشه منصوب است.

ضمیر متصل منصوبی مانند:کَ-در نصرکَ(کَ= مفعول= محلاً منصوب)

نکته2:این ضمیرها هر گاه به اسم بچسبند مجروری هستند. برای این که نقش مضاف الیه می گیرند و می دانیم مضاف الیه همیشه مجرور است.ضمیر متصل مجروری-کتابک(ک=مضاف الیه= محلامجرور)

نکته3: این ضمیرها هرگاه به یکی از حروف «جَر» بچسبند،مجروری هستند.برای این که آنها مجرور به حرف جرهستند و به همراه حرف جر،جار و مجرور می سازیم. مانند هم در فیهم-(هم=مجرور به حرف جر)

نکته های پراکنده:

نکته1: ضمیرهای هما، هم وهنَّ هم جزء ضمیرهای متصل هستند و هم جز ضمیرهای منفصل.

نکته2: ضمیر«تا» اگر به فعل مضارع یا امر بچسبد جز ضمیرهای متصل منصوبی است اما وقتی به فعل ماضی بچسبد گاهی فاعلی است و گاهی منصوبی است.برای اینکه تشخیص دهیم چه وقت فاعلی است و چه وقت مفعولی کافی است به حرکت حرف قبل از آن نگاه کنیم در صورتی که قبل از آن ساکن باشد نقش فاعلی دارد و در غیر این صورت نقش منصوبی دارد.

یعلّم(مضارع)+نا(ضمیر متصل منصوبی )=یَعلمنا(مفعول) : ما را یا د می دهد

علّم(امر)+نا(ضمیرمتصل منصوبی)علمنا(مفعول): ما را یاد بده

علم(ماضی)+نا(ضمیرمتصل منصوبی)علمَنا(مفعول): ما را یاد داد

جلسنا(فاعل،متصل مرفوعی): نشستیم